वाद पाहावा करून

मागच्या वर्षी हेलसिंकीत राहात असताना, कॅम्पसवर फिरताना अक्षरशः सतराशे साठ प्रकारचे क्लब्स, ग्रुप्स आणि सोसायट्यांची पोस्टर्स दिसायची - ट्रेकिंग क्लब्स, योगा ग्रुप्स, बायबल स्टडी सर्कल्स, तत्त्वज्ञान चर्चा मंडळं, अगदी कोणती कल्पना करा ती सापडेल!

अश्यात एक दिवस एका साध्याशा पोस्टरवर नजर पडली - "Join Helsinki Debating Society."
वाद घालणे हा माझा आवडता विषय, त्यामुळे लगेच वाटलं - "चला, जरा टाईमपास होईल, नवीन लोक भेटतील, आणि आपली बोलायची हौस पण पूर्ण होईल!"

मार्च महिना होता. हेलसिंकी बर्फात गाडलेलं, त्यात त्या दिवशी पाऊसही पडत होता - त्यामुळे हवेत एक भन्नाट गारवा पसरलेला. अशा थंडगार संध्याकाळी मी एका बिल्डिंगच्या तळघरात पोचलो. बरीच मंडळी आधीच जमली होती.

मनात कल्पना होती की, एखादा विषय देतील, दोन गट पडतील, आणि वाद घडवतील. पण प्रत्यक्षात तिथल्या विद्यार्थी स्वयंसेवकांनी सुरुवातीलाच आम्हाला एका ठराविक पद्धतीने वाद घडवायचे नियम समजावले - British Parliamentary Debate Style.




थोडक्यात, ही पद्धत अशी असते:

• दोन टीम्स नाहीत - चार टीम्स असतात: दोन "Government" बाजूच्या (जो ठराव समर्थन करतील) आणि दोन "Opposition" बाजूच्या (जो ठराव विरोध करतील).
• प्रत्येक टीममध्ये २ सदस्य.
• तुम्हाला एखादा ठराव दिला जातो, जसं की आमचा ठराव असा काहीतरी होता - “This House believes that society should either desensitize female sexuality or hypersensitize male sexuality to promote gender equality.”
• मग प्रत्येकजण आळीपाळीने आपलं मत मांडणार - Opening, Extension, आणि Closing असे तीन टप्पे असतात.
• प्रत्येक वक्त्याला साधारण ७ मिनिटं मिळतात.
• वादात रंगत आणण्यासाठी, दुसर्‍या वक्त्याच्या भाषणात तुम्ही Point of Information (POI) विचारू शकता - म्हणजे हात वर करून लहानसा प्रश्न विचारायचा. परवानगी मिळाली तर २० सेकंदात आपला मुद्दा पटवायचा.

अशा पद्धतीने काही उदाहरणादाखल वादविवाद दाखवून आम्हाला रिंगणात उतरवले गेले. माझ्यासारखेच पहिल्यांदाच त्या सभेत आलेले काही जण होते तर काही विद्यार्थी जणू आंतराष्ट्रीय स्पर्धांची तयारी कारण्याहेतू तिथे आले होते.

या पद्धतीचं मला सगळ्यात आवडलेलं वैशिष्ट्य म्हणजे दोन्ही बाजूंचे मुद्दे व्यवस्थित ऐकून घेण्यावर भर दिला जातो. आणि जो आपल्या बाजूचा नसेल, त्याला तर्काने धक्का द्यायचा असतो; फक्त आरडाओरड किंवा भावनिक आवाहन करायचं नसतं.

शेवटी, Chairperson (सभेचा प्रमुख) सगळ्या वादांचं विश्लेषण करतो आणि कोणते गट जास्त प्रभावी ठरले हे ठरवतो.

मी माझे मुद्दे थोडक्यात एका कागदावर उतरवले आणि माझी पाळी आली तेव्हा पुढे जाऊन व्यवस्थितपणे मांडण्याचा प्रयत्न केला. इतक्या वर्षात आता शांतपणे बोलण्याची सवय लागलेली आहे ती कामाला आली .

आमचा गट वाद जिंकू शकला नाही, परंतु सभेचे प्रमुख पद भूषवणाऱ्या युवकाने माझ्या शैलीची विशेष स्तुती केली. वयोमानानुसार तो माझ्यापेक्षा कितीतरी लहान होता. पण त्याची वक्तृत्वशैली बरीच प्रगल्भ होती. त्यामुळे अशी गुणवत्ता लाभलेल्या त्या विद्यार्थ्यांकडून कौतुक सुखावणारे होते.

पहिल्याच दिवशी बरच काही नवीन शिकायला मिळालं, पाऊस, थंडी, आणि भिजलेले बूट - सगळं विसरून गेलो.
हेलसिंकी डिबेटिंग सोसायटीने केवळ वादविवादच नाही, तर विचार करण्याचा, ऐकण्याचा आणि मुद्देसूद मांडणीचा एक वेगळा आनंद दिला. असे असले तरी मी या आठवडी सभेला एकदाच गेलो, कारण टाईमपास च्या ऐवजी तिथे प्रत्येक वेळी चांगलाच डोक्याला शॉट लागणार होता. ऑफिस मधून विरंगुळा म्हणून जातो आणि परीक्षेला बसवले असे होऊ नये म्हणून नंतर मी कंटाळा केला बहुधा.

डिबेटिंग एक मानसिक जिम आहे.
आज सोशल मीडियावरच वादविवाद होतात. माध्यमांवर मत मांडणे हे जनसामान्यांना कधी नव्हे तेव्हढे सोपे झाले आहे. अर्णब गोस्वामी च्या चॅनेल वर चाललेली चिखलफेकीलाच वादविवाद समजणारे बरेच असतील. सुसंस्कृतपणे वाद घालणे शक्यच नाही असे वाटू शकते. अशा वेळी वाद घालताना दुसऱ्याचंही नीट ऐकणं, वेगवेगळ्या दृष्टिकोनातून विचार करणं, आणि संयम ठेवून प्रतिक्रिया देणं - हे सगळं लहानपणीच शिकवायला हवं असे वाटते.
जगात प्रत्येकाने आयुष्यात किमान एकदा तरी British Parliamentary Debate Style ने डिबेटिंग करून पहावं - वाद घालणे म्हणजे नक्की काय हे समजण्यासाठी.