आजी आणि नागरमुन्नोळीचे पांडुरंग कुंभार क्लीनिक

मूळलेख ( माझा मूळ इंग्रजी लेख ब्लॉग वर प्रकाशित केल्याचा दिनांक - जानेवारी २०१८)

मी माझ्या आजीला (वय 85 वर्षे, पुणे) डॉ. पांडुरंग कुंभार यांच्या दवाखान्यात तिच्या अर्धांगवायूच्या उपचारासाठी घेऊन गेलो होतो.

माझ्या आजीला 20 नोव्हेंबर 2016 रोजी अर्धांगवायूचा झटका आला. पहाटेच्या सुमारास तिला उजव्या हातामध्ये सुन्नपणा जाणवला आणि ती आमची उठण्याची वाट पाहत होती. तिने आम्हाला सांगितले की तिला तिचा उजवा हात अजिबात हलवता येत नाही. ती व्यवस्थित बोलू शकत होती. आम्हाला वाटले की थंडीमुळे ते तात्पुरते सुन्न झाले असेल. 4 तासांनंतरही ती हलू शकली नाही तेव्हा आम्ही तातडीने हॉस्पिटलमध्ये पोहोचलो.

डॉक्टरांनी उपचार सुरू केले आणि आम्हाला सांगितले की हा अर्धांगवायूचा झटका होता आणि तिच्या उजव्या हाताचा 90% आणि उजव्या पायाचा 60-70% भाग अर्धांगवायूमुळे निश्चल झाला होता. डॉक्टरांनी नमूद केले की अशा परिस्थितीत लवकरात लवकर उपचार चालू केले तर बरे होण्याची शक्यता जास्त असते.

तिला पुढील 1 आठवडा दवाखान्यात औषधे, इंजेक्शन्स आणि फिजिओथेरपी दिली गेली. तिची प्रकृती स्थिर होती पण आम्हाला काहीच सुधारणा दिसत नाही. सर्व प्रिस्क्रिप्शन, औषधे आणि फिजिओथेरपी वेळापत्रकासह तिला 7 दिवसांनी डिस्चार्ज मिळाला.

----

हॉस्पिटलमध्ये या आठवडाभरात माझ्या आईला डॉ. पांडुरंग कुंभार यांच्याबद्दल एका व्हॉटसऍप पोस्टवरून समजले.आम्ही तिला तिथे न्यायचे ठरवले. लांबचा प्रवास असल्याने, मी माझी हॅचबॅक कार न्यायचे टाळले. माझ्या चुलत भावाने इनोव्हाची व्यवस्था केली जेणेकरून आम्हाला तिला आरामात गादीवर झोपून नेता येईल. शनिवारी रात्री 10.30 च्या सुमारास आम्ही हडपसर मधून घरातून निघालो. आम्ही कोल्हापूर-निप्पाणी-चिक्कोडी मार्गे पहाटे ३.४५ ला नागरमुन्नोळीला पोहोचलो. आम्ही क्लिनिकच्या एका काउंटरवर माझ्या आजीचे नाव नोंदवले, आमच्या पुढे सुमारे 48 रुग्ण होते. दवाखाना छोट्या जागेवर असल्याने आमचा नंबर येईपर्यंत आम्ही गाडीत थांबलो. मला आमचा नंबर आला आहे का हे तपासण्यासाठी दर 15 मिनिटांनी क्लिनिक मध्ये जावे लागत होते.

क्लीनिक मध्ये त्यांनी पहाटे 4.30 वाजता रुग्णांना भेटायला सुरुवात केली. साधारण 7.30 च्या सुमारास आमची पाळी आली. आम्ही आमची कार क्लिनिकजवळ हलवली कारण ज्यांचा नंबर झाला आहे असे इतर लोक क्लिनिकजवळील पार्किंगची जागा सोडून जात होते. ती जागा चालू क्रमांकांसाठी राखीव होती.

मला माझ्या आजीला मी उचलून क्लिनिक मध्ये नेले. रुग्णांना घेऊन जाण्यासाठी बहुतांश लोक बेडशीट, गालिचा वापरत होते. डॉक्टरांनी "ती किती दिवसांपासून आजारी होती?" "शरीराचा कोणता भाग अर्धांगवायू झालाआहे?" असे प्रश्न विचारले. आत खूप गर्दी होती. तिथे २-३ लोक पेशंट तपासत होते. यातले डॉ. पांडुरंग कुंभार कोण हे मला नक्की कळले नाही.


त्यांनी आम्हाला तिची रक्त तपासणी करण्यास सांगितले. लॅब क्लिनिकच्या आत होती. आम्ही तिला तिथे घेऊन गेलो. सुदैवाने, त्यात काही बेड होते जिथे माझी आजी विश्रांती घेत होती आणि मी, आई आणि माझे मामा थांबलो होतो.

30 मिनिटांनंतर, आम्ही पुन्हा क्लिनिकमध्ये गेलो. डॉक्टरांनी रिपोर्ट्स पाहिले. त्यांनी (सहाय्यकांनी) तिला डाव्या आणि उजव्या नितंबांवर आणि अर्धांगवायू झालेल्या हाताला एक असे तीन इंजेक्शन दिले. डॉक्टरांनी एक प्रिस्क्रिप्शन आणि तिच्या आहारात समाविष्ट असलेल्या आणि टाळायच्या गोष्टींची यादी दिली. त्याने मला आश्वासन दिले की ती बरी होईल.गोंधळाचे वातावरण असलेल्या क्लिनिकमध्येही, त्याचे आशेचे शब्द हळुवार संगीतासारखे वाटले. उपचार पूर्ण करण्यासाठी आम्हाला दर 10 दिवसांतून एकदा, असे 5 वेळा तिला आणावे लागते, असेही त्यांनी सांगितले.

फी होती 500 रुपये. तसेच रक्त तपासणीसाठी रु.400. 1400 रुपयांची औषधे दवाखान्याशी संलग्न असलेल्या दवाखान्यात उपलब्ध होती. त्यांनी कोणतेही डेबिट/क्रेडिट कार्ड स्वीकारले नाही. आम्ही तयार होतो. माझ्या आईने कशीतरी रोख रकमेची व्यवस्था केली होती कारण नोटबंदीला एक महिनाही झाला नव्हता आणि सगळीकडे रोखीचा तुटवडा होता.

सकाळी ९.३० च्या सुमारास परत निघालो आणि संध्याकाळी पुण्याला पोहोचलो. माझ्या आजीला बरे वाटले. ६ तासांच्या प्रवासात ती गादीवर झोपण्याऐवजी आमच्यासोबत बसली. संध्याकाळी मी डॉक्टरांनी सांगितलेले तेल लावले आणि तिला टॉनिकही दिले.

मी एक संशयवादी (Sceptic) आहे. रुग्णालयातील उपचारांच्या तुलनेत आम्हाला कोणतेही सकारात्मक परिणामदिसतील याबद्दल मी साशंक होतो. पण.. त्याच दिवशी संध्याकाळी, आम्ही चिक्कोडीहून परत आल्यानंतर तिने तिचा अर्धांगवायू झालेला हात हलवला. तिने तो कोपरापासून वाकवला. तो चमत्कारापेक्षा कमी नव्हता. मी जे पाहिले ते माझ्या तार्किक मनाचा विश्वास बसत नव्हता.

अशा आजारी अवस्थेत आजीला लांबचा प्रवास नीट करता येत नव्हता. तरीही आम्ही तिला एकूण 3 वेळा तिथे नेले. तथापि, आम्ही प्रत्येक भेटीनंतर तिच्यामध्ये लक्षणीय सुधारणा पाहिली. तिने हळू चालायला सुरुवात केली, तिने आपले मनगट आणि बोटे हलवायला सुरुवात केली आणि व्यायामाच्या बॉलवर हलका दबाव आणू शकत होती.

प्रत्येक वेळी त्यांना तीच 3 इंजेक्शन्स होती. फक्त रक्त तपासणी पुन्हा केली गेली नाही. डॉक्टर प्रत्येक वेळी तिचे तेल आणि टॉनिक बदलत.

----

डॉ. कुंभार यांच्या औषधांसोबतच आम्ही पूनावाला हॉस्पिटलमध्ये दिलेली औषधेही चालू ठेवली हे नमूद करायला हवे. आम्ही पूनावाला हॉस्पिटलच्या डॉक्टरांना देखील भेटत राहिलो. हडपसर येथील विल्लू पूनावाला हॉस्पिटलमधील डॉ. किरण शहा अत्यंत दयाळू होते आणि माझ्या आजीला चांगली ट्रीटमेंट मिळाली. डॉ किरण शहा यांनी खरे तर असे सुचवले की आपण माझ्या आजीला अशा दूरच्या दवाखान्यात वेड्या आशेपोटी नेऊ नये. त्यांचा असा विश्वास होता की फिजिओथेरपी सोबतच औषधे माझ्या आजीची तब्येत सुधारू शकतात. त्याचा हेतू चांगला होता. डॉ. कुंभार यांच्या उपचारासाठी माझ्या आजीला लांबचा प्रवास सहन करावा लागला आणि आम्हाला ३ ऱ्या भेटीनंन्तर जाता आले नाही, हे लक्षात घेऊन डॉ. किरण शहा यांच्या सूचना रास्त होत्या.

डॉ. पांडुरंग कुंभार क्लिनिक मध्ये न्या किंवा नेऊ नका असे मी सांगू शकत नाही. पण जर तिथे जाण्याचे ठरवलेच तर मी येथे महत्त्वाचे मुद्दे नमूद करत आहे.

0. बुधवारी दवाखाना बंद असतो. सुट्टी आहे कि नाही हे विचारण्यासाठी जाण्याआधी त्यांना कॉल करा. या पोस्टवरील तळटीपांमध्ये क्लिनिक ची गूगल मॅप्सवरची लिंक दिली आहे. तिथे काही फोन नंबर आहेत.

1. क्लिनिकमध्ये पहाटे 2.30-3.30 च्या सुमारास पोहोचा. आपले नाव नोंदवा. ते फोनवर अपॉइंटमेंट घेत नाहीत, त्यामुळे तुम्हाला सकाळी लवकर पोहोचावे लागते.

2. रुग्णाला आरामदायी वाहनात, शक्यतो रुग्णवाहिकेत घेऊन जा. निप्पाणीपर्यंतचा रस्ता चांगला आहे, मात्र त्यानंतरही त्याचे काम सुरू आहे. (२०१७ नुसार, सध्याचे रस्ते चांगले असतील)

3. तुम्हाला जमत असल्यास, तेथे आधी एक दिवस पोहोचा. नगर-मुन्नोलीपासून २५-३० किमी अंतरावर असलेल्या निप्पाणीमध्ये हॉटेल्स, लॉज आहेत.

4. क्लिनिकमध्ये खूप गर्दी असते. रस्त्याच्या कडेला जागा मिळेल तिथे लोक आपली वाहने उभी करतात. ते तासाला 20-30 रुग्ण तपासतात. तरीही, उशीरा नाव नोंदणी केल्यास रुग्णांची संख्या जास्त असल्याने जास्त प्रतीक्षा करावी लागते. लवकर पोहोचा.

5. शौचालये - क्लिनिकने त्यापैकी काहींची व्यवस्था केली आहे, परंतु ते पुरेसे नाहीत. टिश्यू पेपर आणि पाणी घेऊन जा आणि आवश्यक असल्यास भोवतालची शेते वापरा. लाज नको. (गूगल मॅप वर सध्या म्हणजे ऑक्टोबर २०२२ - मध्ये क्लिनिक ची नवीन मोठी इमारत दिसत आहे.)

6. मी डॉ. पांडुरंग कुंभार यांच्या औषधांसोबत सोबतच रेग्युलर हॉस्पिटलची औषधे देखील चालू ठेवण्याचा सल्ला देतो.

7. तेल आणि फिजिओथेरपीने नियमित मसाज करणे आवश्यक आहे. माझ्या आजीमध्ये पहिल्या भेटीनंतरही लक्षणीय सुधारणा दिसली त्यात नियमित मसाज केल्याने फायदा झाला.

8. हे कदाचित अविश्वसनीय वाटेल -

आमच्या तिसर्‍या भेटीदरम्यान, मी एक OLA कॅब भाड्याने घेतली ज्यावर पिवळी वाहतूक नंबर प्लेट होती. जेव्हा आम्ही महाराष्ट्र-कर्नाटक सीमा ओलांडत होतो, तेव्हा आम्हाला कर्नाटक बाजूच्या रोड टॅक्स बूथवर थांबावे लागले. तिथल्या कारकुनाने आम्हाला आत जाऊ देण्यासाठी म्हणून 8500 (आठ हजार पाचशे) रुपयांची मागणी केली. तो म्हणाला की, जर कॅब कर्नाटकात जायची असेल तर संपूर्ण वर्षाचा कर भरावा लागतो. आम्हाला धक्काच बसला. पहाटेचे ३.३० वाजले होते माझ्या आजारी आजी कॅबमध्ये. आम्ही नागर-मुन्नोली येथे जात असून आमच्यासोबत एक वृद्ध रुग्ण असल्याचे कारकूनाला सांगितले. पोलिसांनी आम्हाला रोखले तर त्याची जबाबदारी आमची असेल, असे तो म्हणाला. तो आम्हाला गंडवतोय का खरेच सांगतोय हे कळत नव्हते. पोलिस त्याची कॅब जप्त करतील, असे सांगून कॅब ड्रायवर घाबरला. आम्हाला परत कोल्हापूरला (८० किमी मागे) प्रवास करावा लागला आणि पांढरी नंबर प्लेट असलेली टाटा सुमो भाड्याने घ्यायचे ठरले. अशीच समस्या असलेले एक कुटुंब तिथे होते आणि त्यांनी सुमो आमच्यासोबत शेयर केली. माझ्यासाठी तो कसोटीचा काळ होता. मी जवळजवळ त्या कारकूनावर भडकलोच होतो, पण इलाज नव्हता. त्यामुळे कृपया पिवळ्या नंबर प्लेटची गाडी नेण्यापूर्वी हे लफडे तपासा.

----

माझी आजी या जगात नाही. तिची संथ पण स्थिर सुधारणा पाहून आम्ही खरोखरच आशावादी होतो. फेब्रुवारी 2017 मध्ये जेव्हा ती पडली आणि तिच्या मांडीचे हाड मोडले तेव्हा तिची प्रकृती बिघडली. अनेक हॉस्पिटलायझेशन आणि शस्त्रक्रियांमधून ती वाचली. शेवटी, जेव्हा तिला स्मृतिभ्रंश (dementia)व्हायला लागला, तेव्हा आम्ही आमच्या सर्व आशा गमावल्या आणि तिला आता देवाघरी जाऊ देण्यासाठी आमचे मन तयार केले. 11 ऑगस्ट 2017 रोजी (पहिला स्ट्रोक आल्यापासून ९ महिन्यांनी) तिचे निधन झाले. मला रोज तिची आठवण येते. मी आणि माझ्या आईने तिची तब्येत सुधारण्यासाठी शक्य ते सर्व उपाय योजले ही मला एक सांत्वना आहे. माझी आजी एक दृढ आचार विचारांची, स्वतंत्र स्त्री होती आणि तिला नीटनेटक्या चांगल्या जगण्याची आवड होती.

मी माझ्या जवळच्या नातेवाईकांचा आभारी आहे ज्यांनी या भावनिक कसोटीच्या काळातून जात असताना आम्हाला आवश्यक असलेले सर्व सहकार्य दिले. माझी आई माझ्यासाठी सुपरहिरो आहे. तिने फक्त तिची आईच नाही तर आयुष्यभराची जिवलग मैत्रीण गमावली. तिच्याएवढे निश्चयी मन असावे असे मला वाटते.

आपल्या आई-वडिलांची आणि आजी-आजोबांची काळजी घ्या. तुम्हाला आणि तुमच्या प्रियजनांना चांगले आरोग्य आणि मनःशांती मिळावी ही सदिच्छा.

_*_

तळटीपा:


१. वरील लेख माझ्या याच ब्लॉग वरील मूळ इंग्रजी लेखाचा अनुवाद आहे. मूळ इंग्रजी लेखाची लिंक इथे देत आहे. त्या लेखावर अनेक वाचकांनी त्यांचे अनुभव प्रतिक्रियांमधून मांडले आहेत. या लेखाचा विस्तार वाढेल या कारणामुळे मी त्या प्रतिक्रिया इथे देत नाही. मूळ लेखावर जाऊन त्या प्रतिक्रिया जरूर वाचाव्यात ही विनंती. या लेखातून मी फक्त माझा अनुभव मांडला आहे. कुठल्याही उपचारपद्धतीची हि जाहिरात नाही. आमच्या अनुभवांतून कुणाचा त्रास कमी व्हावा ही एकच सदिच्छा.


२. पांडुरंग कुंभार क्लिनिकची गूगल मॅप्स लिंक. नवीन फोटोंवरुन असे वाटत आहे की नवीन इमारत झाली आहे.